Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Cây Bã Thuốc trang 782-783 tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là sang dinh (Mèo).
Tên khoa học Lobelia pyramidalis Wall.
Thuộc họ Lobeli Lobeliaceae.
Mô tả cây
Cỏ khoẻ, sống dai, cao 1-2m, thân nhẫn, phân nhánh ở ngọn. Lá nhẵn, hình mác, mép có răng cưa nhỏ dài 10-20cm, rộng 1-3cm. Bấm lá có nhựa mủ. Hoa trắng, rất nhẵn và rất nhiều mọc thành chùm ở đầu thần và đầu cành. Quả hình cầu, đường kính 7-10mm. Rất nhiều hạt nhỏ màu vàng nhạt, hình trứng dẹt. Mùa hoa quả: tháng 5-7.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây mọc hoang dại ở những vùng cao lạnh miền Bắc nước ta như Sapa, Mù Căng Chải (Lào Cai). Còn thấy mọc ở Trung Quốc, Lào.
Người ta thường dùng mủ tươi của lá hoặc thụ hái lá tươi vào mùa hạ hay mùa thu.
Thành phần hoá học
Toàn cây và lá chứa lobelin, một ancaloit có công thức C22H27O2N-cis diphenyl 8,10 lobelionol:
Với liều nhỏ lobelin kích thích hệ thần kinh trung ương và tác động trên hành vào trung tâm hô hấp.
Với liều điều trị, lobelin tăng tần số và biên độ vận động hô hấp. Nó còn có tác dụng tăng huyết áp do giải phóng adrenalin.
Công dụng và liều dùng
Cây có chất độc. Dùng phải hết sức cẩn thận.
Trong nhân dân, người ta dùng lá giã rất hay bấm lá tươi lấy nhựa bối lên những nhọt mủ, những nơi áp xe, sưng tấy. Ngày 2 đến 3 lần.
Có thể dùng làm nguyên liệu chiết lobelin dùng chữa hen và long đờm. Lobelin là một chất được dùng trong cấp cứu đối với những trường hợp khó thở và ngừng thở của trẻ em mới đẻ, giải độc đối với ngộ độc đường hô hấp (nhưng lại phản chỉ định trong trường hợp ngạt thở do ngộ độc clorofoc). Tại nhiều nước người ta dùng
thay thế cây lobeli (Lobelia inflata) làm thuốc chữa hen và long đờm hoặc dùng riêng hoặc phối hợp với cà độc dược và ephedrin. Bột khô với liều 0,05 đến 3g.
