Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Tóc Rối trang 1005 – 1006 tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là huyết dư, đầu phát, nhân phát, loạn phát.
Tên khoa học Crinis.
Người xưa cho rằng tóc là do huyết thừa sinh ra, cho nên gọi tóc là huyết dư (dư là thừa).
Tóc nói ở đây là tóc người-Homo sapiens L. thuộc họ Người Hominidae. Tóc nam hay nữ đều dùng được.
Tóc có thể lấy quanh năm ở các hàng thợ cạo, lấy về dùng nước có xà phòng hay nước có pha chất kiềm (xút-NaOH hay cacbonat kiểm) rửa sạch, phơi khô.
Người có thể dùng tóc rửa sạch phơi khô hay đem đốt lên gọi là huyết dư thán-Crinis carbonisatus còn gọi là loạn phát thần hay đầu phải thân hoặc nhân phát thán.
Cách chế huyết dư thán
Cho tóc vào đáy một nồi gang hay nồi đất. Lèn cho chặt. Đậy vung lại, trát đất dẻo cho kín rồi đem nung. Khi nung cần dùng lửa từ từ, thời gian, nhiệt độ cần cho thật đúng; nếu lửa mạnh quá, thời gian dài thì cháy hết, nếu thời gian ngắn, lửa nhỏ quá thì cháy không hết. Khi đã đốt vừa đủ thì để nguội, lấy ra.
Than tóc rồi đen bóng xốp, nhẹ dễ vỡ vụn, vị đẳng, có mùi đặc biệt của tóc đốt.
Thành phần hóa học
Trong tóc có thành phần chủ yếu là chất xyatin là một axit amin có công thức. COOH- CH(NH2)-CH2-S-S-CH2-CH(NH2)-COOH hay disunfua diamino-diaxit, xystin là một monopeptit thường thấy ở móng chân, len, lông, tóc, sừng,…
Chúng ta biết xystin và xystcin có nhiều liền quan với nhau vì công thức của xystein là CH2SH-CH(NH2)-COOH.
Ngoài xystin, trong tóc còn có chất béo. Trong huyết dư thần chủ yếu có cacbon.
Công dụng và liều dùng
Tóc rối là một vị thuốc thường dùng trong đông y. Nó được ghi trong bộ “Nam dược thần hiệu” của Tuệ Tĩnh (Việt Nam thế kỷ thứ 14), trong “Danh y biệt lục” và “Bản thảo cương mục” (Trung Quốc).
Theo đông y, tóc rồi có vị đắng, tính hơi ấm, không độc, vào 3 kinh tâm, can và thận. Có tác dụng tiêu ứ, cầm máu, dùng làm thuốc trấn kinh trẻ con, chữa các chứng lỵ, sang lở, đậu mùa. Khi dùng phải đốt, không dùng sống. Hoặc nếu dùng sống, thường chỉ dùng nấu cao dán mụn nhọt. Nhân dân dùng huyết dư thán để chữa thổ huyết, máu cam, lỵ ra máu, tiểu tiện ra máu, đại tiểu tiện khó khăn. Khi nấu cao đón nhọt thì có tác dụng cầm máu, lên da (chỉ huyết sinh co).
Trong sách cổ nói: Những người ở nhiệt thì không nên dùng.
Ngày dùng 4 đến 8g, có thể dùng tới 12g.
Đơn thuốc có tóc rối
Vạn ứng cao để dán chữa mụn nhọt chưa vỡ mủ:
Sinh địa hoàng, mao truật, chỉ xác, ngũ gia bì, nga truật, đào nhân, sơn nại, đương quy. xuyên ô, trần bì, ô dược, tam lăng, xuyên quân hà thủ ô, thảo ô, sài hồ, phòng phong, lưu ký nó, nha tạo, xuyên khung, quan quê, khương hoạt, uy linh tiền, xích thược dược, thiên nam tính, hương phụ, kinh giới, bạch chỉ, cao bản, xuyên đoạn, cao lương khương, độc hoạt, ma hoàng, (bỏ mắt), cam tùng, liên kiều, mỗi vị 12g. Dùng 2,5kg đấu vừng, bỏ thuốc vào nấu cho khổ, lọc bỏ bã. Bỏ 100g tóc rối vào cho tan ra. Nhào thành cao rồi thêm nhục quế, xạ hương (mỗi vị 4g), phụ tử phiến, mộc hương mỗi vị 8g, bảng phiên, long não, hồi hương, nhũ hương. mộc được, a ngày, tế tân mỗi vị 12g, khuấy đều
Dùng để dán lên mụn nhọt chưa vỡ mủ.
