Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Mai Mực trang 502-503 tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là hải phiêu tiêu, mai cá mực, ô tặc cốt.
Tên khoa học Sepia esculenta Hoyle, Sepia andreana Steen-Strup.
Thuộc họ Cá mực Sepiidae.
Ô tặc cốt-Os Sepiae là mai rửa sạch, phơi khô của con mực nang hay mực ván (Sepia esculenta Hoyle) hoặc của con mực ống, mực cơm Sepia andreana cùng họ Mực(Sepiidae) nhưng chủ yếu là mực nang hay mực ván vì mực cơm hay mực ống có mai nhỏ.
Tên ô tặc vì theo các sách cổ, con cá mực thích ăn thịt chim, thường giả chết nổi trên mặt nước, chim tưởng là xác chết, bay sà xuống để mổ, bị nó lối xuống nước ăn thịt, ăn thịt nhiều qua do đó thành tên vì ô là quạ, tặc là giặc, cốt là xương, ý nói xưng của giặc đối với qua
Tên hải phiêu tiêu vì vị thuốc giống tổ con bọ ngựa mà lại gặp ở ngoài bỏ (phiêu tiêu là tổ bọ ngựa).
Mô tả con vật
Ở nước ta có nhiều loại mực: Mực ống, mực nang, mực cơm vv… Mực là một động vật sống ở vùng nước có độ mặn cao, vùng đáy có cát pha bùn, nhất là vùng đáy hình lòng chảo lõm xuống giữa 2 cồn cát
Mực thường sống từng đàn ở tầng nước đáy, khi kiếm mồi mới nổi lên tầng nước trên.
Hầu hết khi bơi lội trong nước, mắt mực lối ra, màu da luôn luôn thay đổi theo màu nước để dễ lẫn tránh và bắt mối. Lúc nguy biến thì mực bơi giật lùi và phun mực ra, làm cho nước vùng đó đen lại, kẻ địch loá mắt, rối tìm cách lẩn trốn.
Mực rất thích ánh sáng và màu trắng, khi thấy ánh sáng, mực tập trung rất đông. Mực rất thích ăn các loại trứng cá, tôm cá con và những động vật nhỏ khác trong nước.
Mùa khai thác mực là các tháng 3 đến tháng 9 là thời kỳ mực bơi vào gần bờ để sinh đẻ. Chủ yếu vào các tháng 4-5-6. Ngoài mai mực đánh bắt được người ta còn khai thác mai mực do mai các con mực to bị chết ở ngoài khơi, sóng gió thổi dạt vào bờ, người ta vớt lấy.
Phân bố, thu bắt và chế biến
Miền biển nước ta nơi nào cũng có mực, nhưng nhiều nhất là các tỉnh Khánh Hoà, Quảng Ninh, Hải Phòng (mực nang). Tại Quảng Ninh, Hải Phòng, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hoá có nhiều mực ống.
Sau khi bắt mực về, mổ lấy thịt, thường người ta vứt bỏ mai đi, ta chỉ việc nhặt lấy, rửa sạch chất muỗi, phơi khô dùng. Khi dùng, cạo sạch vỏ cứng, tán nhỏ, hoặc vớt thành từng thời nhỏ.
Thành phần hoá học
Trong mai mực có các muối canxi cacbonat, canxi photphat, muối natri clorua, các chất hữu cơ và chất keo.
Công dụng và liều dùng
Theo tài liệu cố ô tặc cốt vị mặn, tính ôn, vào 2 kinh can và thận. Có tác dụng thông huyết mạch, khứ hàn thấp, cầm máu. Dùng chữa thổ huyết, máu cam, đại trường hạ huyết phụ nữ băng huyết, xích bạch đới, kinh bế, mắt mờ. Những người âm hư đa nhiệt không dùng được.
Hiện nay, ở tặc cốt là một vị thuốc được dùng trong phạm vi nhân dân để chữa các bệnh sau day:
- Chữa bệnh đau dạ dày thừa nước chua, loét dạ dày chảy máu, họ lao lực, trẻ con chậm lớn, băng huyết.
- Thuốc chữa mở mắt, tai chảy mủ.
- Dùng ngoài, tán bột rắc lên các vết thương để cầm máu.
Ngoài công dụng làm thuốc, mai mực còn dùng để đánh cho sạch mặt kính bị bẩn vì mai mực làm sạch vết bẩn mà không làm sát kính.
Ngày luống 4 đến 8g dưới dạng thuốc bột hay thuốc viên.
Mới đây, tại một số bệnh viện dùng mai mực với thành bút chì, ngâm vào dung dịch hoàng liên 1-5% sau đó dùng bút chì này đánh mắt hột, kết quả làm cho bệnh nhân mau khỏi hơn.
Đơn thuốc có mai mực dùng trong đông y
- Thổ huyết:
Ô tặc cốt tán thật nhỏ. Ngày uống 4 đến 5 lần, mỗi lần 1 đến 2g, uống với nước cơm hay nước sắc bạch cập (10 hay 20g bạch cập sắc với 300ml nước) để chiêu thuốc.
- Tại có mủ:
Ô tặc cốt 2g, sạ hương 0,4g. Tán thật nhỏ, lấy bỏng bọc vào đầu tăm chấm thuốc ngoài vào tai.
- Phụ nữ bị loét âm hộ:
Ô tặc cốt thiêu tồn tính, trộn với lòng đỏ trứng gà bôi vào vết lở loét đã rửa sạch.
