Dược lý và cơ chế tác dụng của Cetirizine
Cetirizine là hoạt chất đưa ra cung cấp đầu tiên trên thị trường năm 1989 và đã được chấp thuận sử dụng để làm dòng thuốc phổ biến sử dụng trong điều trị các bệnh lý dị ứng, cụ thể là mề đay, viêm mũi dị ứng.
Cơ chế tác dụng
Cetirizine tác dụng trên thụ thể histamin H1. Cetirizin gây ức chế các thụ thể H1 tập trung chủ yếu ở các tế bào miễn dịch, cơ trơn hô hấp,… Không giống như các thuốc kháng histamin thế hệ thứ nhất như diphenhydramine và doxylamine, cetirizine không vượt qua hàng rào máu não ở một mức độ lớn, tránh các tế bào thần kinh của hệ thống thần kinh trung ương. Kết quả là, cetirizine tạo ra tác dụng an thần tối thiểu so với nhiều thuốc kháng histamin thế hệ thứ nhất. Do tính đối kháng với thụ thể histamin H1, cetirizine đảo ngược hiệu quả nhiều tác dụng của histamin. Cetirizine giúp ngăn cản dịch trong các mao mạch thoát ra bên ngoài cũng như không tính thấm mạch máu giảm. Cetirizin cũng là chất ức chế co thắt phế quản do histamin.
Cetirizine cũng được phát hiện với khả năng kháng viêm, ngăn cản sự xâm nhập của các yếu tố gây viêm thông qua ngăn chặn quá trình di chuyển của bạch cầu ái toan và bạch cầu trung tính.
Dược động học
Hấp thu: Cetirizin sau 1 giờ đạt đỉnh. Tác dụng của nó thường bắt đầu sau 20 đến 60 phút và kéo dài ít nhất 24 giờ. Thời gian Cetirizin đạt nồng độ tối đa có thể lâu hơn khi có thức ăn.
Phân bố: 93% Cetirizin gắn với protein huyết tương.
Chuyển hóa: Cetirizine không phải là chất nền của hệ thống CYP450. Chất chuyển hóa của Cetirizine tạo thành qua quá trình oxy hóa-dealkyl.
Thải trừ: Ở thận. Sau mỗi 8,3 giờ, Cetirizine giảm đi nửa.
Công dụng và chỉ định của Cetirizine
Cetirizin dùng trong điều trị:
- Viêm mũi dị ứng.
- Phát ban, ngứa trong mề đay vô căn.
- Dị ứng theo mùa, lâu năm.
- Công thức nhãn khoa của cetirizine được FDA chấp thuận để điều trị viêm kết mạc dị ứng. Cetirizine được sử dụng như một chất hỗ trợ cho epinephrine (ngoài nhãn hiệu) để kiểm soát sốc phản vệ. (Hướng dẫn của Học viện Dị ứng, Hen & Miễn dịch Hoa Kỳ (AAAAI) và Đại học Dị ứng, Hen & Miễn dịch Hoa Kỳ (ACAAI)).
- Thuốc kháng histamin thế hệ thứ hai như cetirizine là lựa chọn điều trị an toàn và hiệu quả ở những bệnh nhân bị mề đay mãn tính và được coi là thuốc đầu tay theo hướng dẫn của AAAAI và ACAAI.
Chống chỉ định của Cetirizine
Mẫn cảm với Cetirizine.
Cetirizine cũng bị chống chỉ định ở bất kỳ ai quá mẫn cảm với hydroxyzine, vì cetirizine là một chất chuyển hóa của hydroxyzine.
Có một số nghiên cứu được kiểm soát tốt trên người về cetirizine ở bà mẹ mang thai, mặc dù những nghiên cứu này cho thấy nó an toàn trong thai kỳ trong các nghiên cứu trên động vật. Thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất, diphenhydramine và doxylamine là an toàn nhất để sử dụng trong thời kỳ mang thai. Tuy nhiên, thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất có nhiều khả năng gây buồn ngủ hơn thuốc kháng histamine thế hệ thứ hai; các bác sĩ lâm sàng nên tư vấn cho bệnh nhân về các tác dụng phụ tiềm ẩn của loại thuốc họ chọn dùng trong thai kỳ.
Liều dùng và cách dùng của Cetirizine
Liều lượng cetirizin phụ thuộc vào tuổi của bệnh nhân.
Người lớn, trẻ >12 tuổi: 5-10mg/ngày. Nó có sẵn ở dạng viên 5 mg và 10 mg và dung dịch uống 5 mg/5 ml và thuốc tiêm. Công thức nhãn khoa có sẵn dưới dạng thuốc nhỏ mắt 0,24% cetirizine hydrochloride trong chai 5mL và 7,5mL.
Trẻ 6-11 tuổi: 5 hoặc 10 mg (1 hoặc 2 thìa cà phê) một lần mỗi ngày ở dạng siro tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng.
Trẻ 2-5 tuổi: Liều khuyến cáo là 2,5 mg (nửa thìa cà phê) ở dạng sirô một lần mỗi ngày.
Trẻ 6-23 tháng: Liều khuyến cáo là 2,5 mg (nửa thìa cà phê) ở dạng sirô một lần mỗi ngày.
Nhỏ một giọt (dung dịch nhỏ mắt 0,24% cetirizine hydrochloride) vào mắt bị bệnh hai lần mỗi ngày cho bệnh nhân bị viêm kết mạc dị ứng.
Tùy vào dạng bào chế, mục tiêu điều trị mà cách dùng và đường dùng của thuốc cũng khác nhau nên cần bác sĩ tư vấn để đưa ra cách điều trị phù hợp nhất.
Tác dụng không mong muốn của Cetirizine
Cetirizin an toàn và tương đối dung nạp tốt trong điều trị viêm mũi dị ứng và mề đay. Mặc dù không phổ biến, nhưng tác dụng phụ chủ yếu của nó ở người lớn bao gồm buồn ngủ, mệt mỏi, viêm họng, chóng mặt và khô miệng. Cetirizin cũng có thể khiến người bệnh cảm thấy buồn ngủ hơn khi uống thuốc như tùy thuộc vào liều.
Trẻ em dùng cetirizine thường gặp các tác dụng phụ tương tự như người lớn dùng cetirizine (buồn ngủ, mệt mỏi và khô miệng). Đặc biệt, trẻ em có nhiều khả năng bị đau đầu hơn người lớn khi dùng cetirizine. Trong số tất cả, buồn ngủ dường như liên quan đến liều lượng và đau bụng được coi là liên quan đến điều trị.
Các phản ứng có hại thường gặp của thuốc nhỏ mắt cetirizin là xung huyết kết mạc và đau tại chỗ nhỏ thuốc. Trong khi điều trị bằng cetirizine, một vài trường hợp tăng men gan transaminase thoáng qua, có hồi phục đã được báo cáo trong y văn. Một số báo cáo tồn tại về bệnh viêm gan với lượng bilirubin tăng cao. Trong các nghiên cứu sau khi đưa thuốc ra thị trường, các tác dụng phụ hiếm gặp, nghiêm trọng có thể xảy ra như hạ huyết áp nặng, sốc phản vệ, thiếu máu tán huyết, ứ mật, rối loạn vận động vùng miệng, viêm cầu thận, viêm gan, thai chết lưu và giảm tiểu cầu đã được báo cáo. Các phản ứng bất lợi phổ biến của công thức nhãn khoa là đau cục bộ tại vị trí nhỏ thuốc, sung huyết mắt và giảm thị lực.
Tương tác thuốc của Cetirizine
Có thể cảm thấy buồn ngủ nếu dùng Cetirizin với:
- Thuốc ức chế thần kinh trung ương.
- Rượu.
Pitolisant là một chất đối kháng cạnh tranh thụ thể histamine-3 và chất chủ vận đảo ngược được sử dụng ở những bệnh nhân mắc chứng ngủ rũ. Việc sử dụng đồng thời pitolisant với thuốc kháng histamine như cetirizine có thể làm giảm hiệu quả điều trị của pitolisant.
Tránh kết hợp Cetirizine làm giảm nồng độ gabapentin trong huyết tương và giảm phơi nhiễm toàn thân với gabapentin. Tuy nhiên, gabapentin là chất ức chế thần kinh trung ương; do đó cũng có thể quan sát thấy sự hiệp đồng dược lực học dẫn đến ức chế thêm hệ thần kinh trung ương.
Cetirizine là cơ chất của P-glycoprotein và verapamil là chất ức chế P-glycoprotein: Không dùng cùng nhau để tránh nguy cơ khiến hoạt tính histamin tăng.
Không nên dùng cetirizine cùng với erdafitinib vì erdatifinib cũng là chất ức chế P-glycoprotein (ABCB1, MDR1).
Thận trọng khi sử dụng Cetirizine
Bệnh nhân dùng cetirizine cần được theo dõi để giảm các triệu chứng. Các thành viên trong nhóm chăm sóc sức khỏe cũng nên theo dõi bệnh nhân về các tác dụng phụ như mệt mỏi và buồn ngủ ở người lớn và đau đầu ở trẻ em.
Thận chủ yếu bài tiết cetirizine; do đó, nguy cơ nhiễm độc thường cao hơn ở những bệnh nhân bị suy giảm chức năng thận. Bệnh nhân suy thận nên dùng liều lượng thuốc thấp hơn trong độ tuổi của họ.
Thuốc có thể gây ảnh hưởng, thay đổi enzym gan nên cần kiểm soát thuốc chặt chẽ trên những người suy gan. Các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe nên điều chỉnh liều lượng khi cần thiết cho bệnh nhân suy gan.
Cách bảo quản Cetirizin
Cetirizine thường được bảo quản ở nhiệt độ 15-30 độ tùy tho đường dùng của thuốc. Các thuốc nên để nơi tránh nắng, ẩm cũng như các vị trí xa tầm tay trẻ để trẻ không với lấy nghịch.
Cetirizine có phải liệu pháp hàng đầu trong điều trị dị ứng không?
Một nghiên cứu về hiệu quả của Cetirizine trong điều trị các bệnh dị ứng phổ biến. Nó được tiến hành tại 15 trung tâm của Mỹ ngoài mùa dị ứng phấn hoa. Sau giai đoạn thử nghiệm giả dược kéo dài 1 tuần, bệnh nhân viêm mũi dị ứng quanh năm trưởng thành đủ điều kiện được chọn ngẫu nhiên dùng cetirizine 10 mg ( n = 158) hoặc giả dược ( n = 163) một lần mỗi ngày trong 4 tuần.
Sau 4 tuần, các đối tượng được điều trị bằng cetirizine đã báo cáo sự cải thiện tổng thể lớn hơn đáng kể về điểm số viêm mũi so với các đối tượng được điều trị bằng giả dược ( p = 0,004). Sau 1 tuần, cetirizine tạo ra những cải thiện đáng kể về các triệu chứng ở mũi, các vấn đề thực tế và điểm số miền viêm mũi hoạt động so với giả dược ( p < 0,05). Khi kết thúc điều trị, các đối tượng được điều trị bằng cetirizine đã báo cáo các điểm số miền viêm mũi và miền cảm xúc này giảm đáng kể so với các đối tượng được điều trị bằng giả dược ( p < 0,05).
Những phát hiện này cho thấy: Cetirizine khởi phát tác dụng nhanh và thời gian bán hủy dài cho phép dùng liều một lần mỗi ngày. Cetirizine được đào thải qua thận. Việc sử dụng nó an toàn và dung nạp tốt, mặc dù các tác dụng phụ phổ biến nhất là buồn ngủ nhẹ và khô miệng, cả hai đều phụ thuộc vào liều lượng. Cetirizine cũng có hoạt tính chống dị ứng và chống viêm có thể được sử dụng hiệu quả trong thực hành lâm sàng. Do đó, cetirizine, cũng sau 30 năm, là thuốc kháng histamine được lựa chọn đầu tiên.
Giải đáp các thắc mắc về Cetirizine
Có nên sử dụng Cetirizine cho trẻ em không?
Cetirizine được chỉ định dùng được cho trẻ >6 tháng tuổi nên các phụ huynh có con nhỏ gặp các biểu hiện dị ứng có thể cho con dùng thuốc. Tuy nhiên, để an toàn vẫn nên hỏi tư vấn bác sĩ và sau khi đã được chỉ định loại thuốc phù hợp thì nên cho trẻ uống đúng chỉ định và theo dõi con nghiêm ngặt trong suốt thời gian sử dụng thuốc.
Có thai có dùng được Cetirizine không?
Sử dụng trong nhóm bệnh nhân cụ thể Cân nhắc khi cho con bú: Thỉnh thoảng có thể dùng liều nhỏ cetirizine trong khi cho con bú. Cetirizine được phát hiệnc có thể khiến lượng sữa tiết ra giảm đi hoặc có thể khiến trẻ buồn ngủ. Việc sử dụng công thức nhỏ mắt của cetirizine của người mẹ được cho là có nguy cơ tối thiểu đối với trẻ sơ sinh bú sữa mẹ. Các bác sĩ lâm sàng nên khuyên người mẹ ấn vào ống lệ bằng khóe mắt và loại bỏ dung dịch còn sót lại để giảm lượng thuốc đến được sữa mẹ.
Cân nhắc khi mang thai: Cetirizine là thuốc loại B dành cho thai kỳ trước đây của FDA Hoa Kỳ. Đại học Sản phụ khoa Hoa Kỳ & Đại học Dị ứng, Suyễn và Miễn dịch Hoa Kỳ (ACOG-ACAAI) đề xuất cetirizine cho phụ nữ mang thai cần điều trị bằng thuốc kháng histamine. Chỉ dùng Cetirizine trong thai kỳ khi nhận thấy các tác dụng vượt trội của thuốc.
Các dạng bào chế phổ biến của Cetirizine
Cetirizine có sẵn ở dạng viên nén, viên nang, dung dịch, viên nén phân hủy bằng đường uống, thuốc tiêm, thuốc nhỏ mắt.
Tùy vào tình trạng bệnh, thể chất, tình trạng sức khỏe hiện tại mà người bệnh sẽ được chỉ định đường dùng cho phù hợp.
Thuốc dạng viên nén, viên nang thường có hàm lượng 5-10mg phù hợp dùng cho người lớn, các dùng đơn giản, tiết kiệm thời gian sử dụng.
Dạng dung dịch, siro thường hàm lượng 5mg/5ml phù hợp hơn khi dùng cho trẻ vì dễ nuốt, mùi vị dễ uống nên dễ dàng hơn cho phụ huynh mỗi khi phải cho trẻ dùng thuốc.
Dạng thuốc nhỏ mắt hàm lượng 0,25%/5-7,5ml phù hợp với những đối tượng đang mắc viêm kết mạc dị ứng, các trường hợp viêm nhiễm, tổn thương ở mắt được bác sĩ chỉ định nhỏ thuốc.
Thuốc tiêm còn thể dùng cho những người đang ở tình trạng cấp tính, hoặc các đối tượng không uống được phải tiến hành tiêm.
Biệt dược gốc của Cetirizine được biết đến là Zyrtec có cả ở dạng dung dịch 5mg/5ml và các dạng viên nén, viên nén nhai 5-10mg để mọi người có thể lựa chọn. Ngoài ra trên thị trường hiện nay còn có những thuốc cùng hoạt chất rất nổi tiếng khác như: Cetirizine 10mg Stella, Cetirizine 10mg Stada, thuốc Cetirizine EG 10mg,…
Cục quản lý Dược thu hồi một số thuốc chứa cetirizine
Cục Quản lý Dược đã quyết định thông báo đình chỉ lưu hành toàn quốc viên nén bao phim cetirizine tablets 10mg:
– Tên sản phẩm: cetirizine 10mg.
– Số đăng ký: VN-19406-15.
– Công ty sản xuất: Công ty Windlas Biotech Private Limited (India).
– Công ty nhập khẩu và kê khai: Công ty cổ phần Dược phẩm Trung ương – Codupha
– Các lô thuốc sau bị thu hồi: WCH7005E, WCH7006E, WCH7007E, WCH7008E.
– Ngày sản xuất: 25/8/2017.
– Hạn sử dụng: 24/8/2020.
Kết quả kiểm nghiệm thuốc cũng chỉ ra rằng các lô thuốc trên không đạt tiêu chuẩn chất lượng về chỉ tiêu độ hòa tan và định lượng. Do đó Cục đã đình chỉ lưu hành, thu hồi 4 lô trên. Bên cạnh đó, Công ty Windlas Biotech Private Limited (India) cũng đã gửi văn thư đề nghị thu hồi thuốc tới Cục quản lý Dược.
Theo đó, công ty đã xác định 2 lô thuốc WCH7007E và WCH7008E không ổn định về chất lượng, vì vậy quyết định đình chỉ xuất khẩu, đồng thời tiến hành thu hồi toàn bộ 2 lô thuốc đã nhập khẩu vào Việt Nam. Công ty cũng đề nghị tiếp tục thu hồi toàn bộ 4 lô thuốc trên tại Việt Nam.
Cục Quản lý Dược đề nghị nhà nhập khẩu là công ty Cổ phần dược phẩm Trung ương – Codupha kết hợp với nhà cung cấp cũng như các nhà phân phối thuốc. Đề nghị phải nhanh chóng gửi thông báo thu hồi tới cơ sở khám chữa bệnh, bán buôn, bán lẻ trên toàn quốc về quyết định đình chỉ và thu hồi 4 lô thuốc WCH7005E, WCH7006E, WCH7007E, WCH7008E.
Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thông báo cho các cơ sở khám chữa bệnh, các nhà thuốc, quầy thuốc lớn nhỏ đang sử dụng thuốc này, thu hồi lô thuốc không đạt chất lượng nêu trên. Đồng thời tiến hành kiểm tra, giám sát các đơn vị thực hiện thông báo này. Phải có biện pháp xử phạt nghiêm minh những đơn vị vi phạm theo quy định hiện hành.
Tài liệu tham khảo
- Tác giả Aasim Naqvi; Valerie Gerriets (Ngày đăng 30 tháng 1 năm 2023). Cetirizine, PMC. Truy cập ngày 14 tháng 4 năm 2023
- Chuyên gia NHS. Cetirizine, NHS. Truy cập ngày 14 tháng 4 năm 2023
- Tác giả Angelo G. Corsico, Salvatore Leonardi, Amelia Licari, Gianluigi Marseglia, Michele Miraglia del Giudice, Diego G. Peroni, Carmelo Salpietro & Giorgio Ciprandi (Ngày đăng 6 tháng 12 năm 2019). Focus on the cetirizine use in clinical practice: a reappraisal 30 years later, Pubmed. Truy cập ngày 14 tháng 4 năm 2023
