Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Sơn Từ Cô trang 566-567 tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là mao từ cô.
Tên khoa học Pleione bulbocodioides (Franch.) Rolfe (Coelogyne bulbocodioides Franch.).
Thuộc họ Lan Orchidaceae.
Mô tả cây
Theo những tài liệu ghi chép cũ thì sơn từ cô có tên khoa học là Pleione bulbocodioides, nhưng cho tới nay vị thuốc này chỉ thấy nhập của Trung Quốc, mà theo sự điều tra của một số tác giả Trung Quốc đến tại vùng tây nam Trung Quốc là nơi cây này được khai thác thì thấy nó thuộc nhiều loài có hình dáng bên ngoài giống nhau, lại vì chưa thu được mẫu vật có hoa quả nên chỉ tạm xác định là Pleione sp. Đó là một cây sống lâu năm với thân rễ hình trứng dài , 1,5cm, rộng 1,3cm mang nhiều rễ nhỏ, với những lá hình mác dài 2-3,5cm, màu xanh lục với gân chạy song song. Hoa, quả chưa rõ.
Phân bố, thu hái và chế biến
Như trên đã nói, đây là một vị thuốc hoàn toàn còn phải nhập của Trung Quốc. Ngay tại đây cũng thu mua tại Quý Châu và Tứ Xuyên, nhưng tại nơi thu mua ít dùng, mà chỉ đưa bán đi nơi khác dùng nhiều hơn.
Thu hái vào tháng 4, trừ bỏ thân và vảy lá, rễ con, rửa sạch đất cát, đồ cho chín tới chính giữa củ rồi phơi hay sấy khô. Vị thuốc hình cầu hay hình thay đổi, dài 1,5-2,5cm, đường kính 1,5-2cm, mặt ngoài vàng trắng hay nâu nhạt, trên mặt còn lá vẩy hay đã bóc hết, cứng, khó bẻ, vết cắt màu vàng trắng, hơi trong trong, không mùi, vị nhạt.
Thành phần hoá học
Chưa thấy tài liệu nghiên cứu.
Công dụng và liều dùng
Theo tài liệu cổ, sơn từ cô có vị ngọt, hơi cay, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng, thường dùng chữa ung thũng, đỉnh độc, loa lịch, rắn và sâu bọ cắn
Chỉ thấy dùng theo kinh nghiệm cổ với liều 3 đến 6g uống, dùng ngoài không kể liều lượng.
Đơn thuốc có sơ từ cô
Tử kim đỉnh chữa ngộ độc thức ăn
Sơn từ cổ 80g, đại kích 60g, ngũ hội từ 40g. thiên kim tử sương 40g, chu sa 16g, sự hướng 12g, minh hùng hoàng 8g. Chế thành thuốc đỉnh hay thuốc viên, mỗi đỉnh hay viên 2 hoặc 4g. Mỗi lần dùng 1 đến 2g, ngày uống 1 đến 2 lần, dùng nước nóng chiêu thuốc. Đơn thuốc này nếu chế thành đỉnh mang tên tử kim đĩnh hay thái ất tử kim đĩnh dùng chữa ngộ độc thức ăn, nôn hay ỉa được là khỏi.
Chú thích:
- Đây là vị sơn từ cô chính thức. Còn một vị nữa cũng mang tên sơn từ có nhưng công dụng không giống (xem vị san sư cô).
- Một số tài liệu khác của Trung Quốc xác định sơn từ cô là dò của cây Tulipa edulis Baker họ Hành tỏi (Liliaceae) có hoạt chất là tulipin và inulin. Cần kiểm tra đối chiếu lại.
