Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Bời Lời Nhớt trang 556-557 tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là mò nhớt, sàn thụ, sàn cảo thụ, bời lời.
Tên khoa học Litsea glutinosa C. B. Rob. (Litsea sebifera Pers.).
Thuộc họ Long não Lauraceae.
Mô tả cây.
Cây cao có thể tới 10m. Nhiều dạng, vỏ thân nâu, không mùi, không vị, trong có chất nhớt, cảnh trưởng thành hình trụ, nhấn cành non có cạnh, nhiều lông. Lá mọc so le, thường mọc thành cụm ở đầu cành, hơi dai, màu xanh lục đậm, mặt trên bóng, mặt dưới có lòng, kích thước rất thay đổi, dài 7-20cm, rộng 4-10cm, hình bầu dục hay thuôn dài, phía đáy lá tròn hoặc nhọn, đầu nhọn hay tù; cuống lá có lông, dài 1,5-5cm. Hoa tụ từng 3-6 thành tán nhỏ trên 1 cuống chung dài 1-3cm có lông; cuống của mỗi hoa dài 2-3mm. Quả hình cầu to bằng hạt đậu, màu đen, đính trên cuống phình ra. Mùa quả vào tháng 7-8.
Phân bố, thu hái và chế biến
Hiện nay cây này chưa được trồng nhiều. Chủ yếu mọc hoang, nhiều nhất ở Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh. Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên, một số ít mọc ở Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Giang, Tuyên Quang, Quảng Ninh. Còn mọc ở miền nam Trung Quốc. Ấn Độ, Malaixia. Inđônêxya, Campuchia. Trồng bằng hạt hay dâm cành. Sau 5-6 năm bắt đầu có quả.
Người ta dùng gỗ cây này để lấy chất nhầy dùng trong kỹ nghệ làm giấy, làm hương nén: quả được thu hái vào tháng 7-8 để ép dầu làm nến và nấu xà phòng.
Thành phần hoá học
Tất cả các bộ phận của cây, nhiều nhất ở vỏ thân có chứa một chất nhầy dính, thường dùng để dính bột giấy hay hương thắp.
Hạt chứa 45% chất dầu béo đông đặc ở nhiệt độ thường, thành phần chủ yếu của dầu là laurin và olein.
Gỗ non có chứa ít tinh dầu nhưng khi già tỷ lệ tinh dầu ít đi.
Công dụng và liều dùng
Vỏ giã nát dùng đắp lên những nơi sưng, bỏng, vết thương, có nơi dùng cả lá giã nát đắp.
Vỏ còn dùng sắc uống chữa đi ỉa, lỵ.
Nước ngâm vỏ bời lời bào thành từng mảnh mỏng có thể dùng bôi đầu cho tóc bóng và im.
Dầu bời lời dùng làm sáp, chế xà phòng.
Gỗ bời lời mịn, khá rắn, bảo quản tốt có thể dùng làm các đồ dùng trong nhà.
Liều dùng: Ngày dùng 10 đến 20g vỏ dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.
Đơn thuốc có bời lời
Chữa thiên đầu thống.
Lá khổ 16g sắc uống trong ngày.
