Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi
Keo Nước Hoa trang 135 – 136, tải bản PDF tại đây.
Còn gọi là keo ta, màn côi, mak ku kong, kum tai (Lào), sambor meas (Campuchia), cassie du Levant.
Tên khoa học Acacia farnesiana Willd. (Mi- mosa farnesiana L.).
Thuộc họ Trinh nữ Mimosaceae.
Mô tả cây
Cây nhỏ cao từ 2 đến 6m, trên thân có khi có gai. Lá thưa, kép hai ngả có 2 lá kép thành gai, cuống chung dài 4-6cm, có hạch nổi ở cách đầu cuống 5mm. Cuống phụ 6 đôi mang 14 đôi lá chét hình thuôn dài 4-7mm, rộng 1,5-2mm. Cụm hoa hình đầu màu vàng tươi, có tổng bao, mùi thơm ngát. Quả màu nâu họp thành 2 đến 10 trên cùng một cuống hình trụ, thẳng hay cong, nhẫn, khi chín màu nâu đen nhạt, dài 5-7mm, dày 10-13mm trong chứa 10 hạt hay hơn rất cứng, hình bầu dục, dẹt, màu nâu xung quanh có cơm màu trắng nhạt. Mùa hoa tháng 3-4, mùa quả tháng 6
Phân bố, thu hái và chế biến
Vốn nguồn gốc ở đảo Haiiti ở phía đông Cuba, hiện nay được trồng ở nhiều nước nhiệt đới làm cây bóng mát, làm cảnh làm nguồn tanin thuộc da và lấy hoa chế chất thơm dùng trong nước hoa. Có nơi khai thác cả chất keo có tính chất gần như gôm arabic.
Ngay quanh Hà Nội cũng có trồng một số cây nhưng ít phát triển.
Thành phần hóa học
Trong vỏ cây keo ta có chứa tanin loại catechic được dùng để thuộc da mềm. Hàm lượng tanin khá cao từ 30 đến 40%.
Trong hoa có tinh dầu mùi hoa tím và hoa cam. Thành phần chủ yếu của tinh dầu là farnesola và metyl salixylat.
Trong những điều kiện nhất định cây còn tiết ra chất gồm có tính chất giống và có thể dùng thay thế cho gôm arabic.
Công dụng và liều dùng
Vỏ thân có tanin chất và có tính chất sẵn được dùng sắc lấy nước rửa thụt để chữa, khí hư, bạch đới.
Lá giã nát hoặc sắc lấy nước rửa vết thương vết loét, bã đắp lên vết thương, vết loét.
Nhưng chủ yếu người ta trồng cây keo nước hoa để lấy hoa cất tinh dầu dùng trong kỹ nghệ nước hoa và chất thơm; vỏ cây làm nguyên liệu chế tanin thuộc loại da mềm. Tanin loại này được sử dụng đầu tiên ở châu Úc (mỗi năm châu Úc xuất tới 25 tấn vỏ cây keo nhưng vì chỉ dựa vào nguồn thiên nhiên nên giảm dần, hiện nay Nam Phi lại trồng và khai thác tanin với diện tích 330.000 ha, hằng năm xuất từ 9.400 tấn đến 14.500 tấn vỏ. Ngoài ra Ấn Độ, Đông Phi, Mađagatca v.v… cũng trồng cây này để khai thác tanin.
