Tổng quan về than hoạt tính
Lịch sử về than hoạt tính
Việc sử dụng than hoạt tính lần đầu tiên có từ năm 3750 trước Công nguyên khi người Ai Cập sử dụng nó để tạo ra đồng từ quặng nấu chảy. Người Ai Cập cũng đã sử dụng nó vào năm 1500 trước Công nguyên để điều trị các bệnh về đường ruột và hấp thụ mùi hôi ở vết thương cùng với việc viết lên giấy cói. Người theo đạo Hindu sử dụng máy điều hòa kết hợp với bộ lọc cát để lọc nước. Vào năm 1400 trước Công nguyên, Pliny và Hippocrates đã sử dụng AC để điều trị bệnh than, bệnh nhiễm clo và bệnh động kinh.
Than hoạt tính là gì?
Than hoạt tính là loại bột màu đen, không mùi thường được sử dụng với với mục đích điều trị quá liều thuốc, ngộ độc thức ăn,…
Than thông thường được làm từ nhiều nguyên liệu khác nhau như:
- Than bùn.
- Than đá.
- Gỗ.
- Gáo dừa.
- Dầu mỏ.
Than hoạt tính tương tự như than củi thông thường, nhưng được sản xuất đặc biệt để dùng làm thuốc. Để tạo ra than hoạt tính, các nhà sản xuất đốt than thông thường khi có khí khiến than phát triển nhiều khoảng trống bên trong hoặc ‘lỗ khí’. Những lỗ khí này giúp than hoạt tính hấp phụ hóa chất độc hại hoặc độc tố của vi khuẩn trong đường tiêu hóa.
Than hoạt tính được dùng để điều trị ngộ độc, giảm khí đường ruột (đầy hơi), giảm mức cholesterol, ngăn ngừa nôn nao và điều trị các vấn đề về lưu lượng mật (ứ mật) khi mang thai.
Than hoạt tính có thể sử dụng với mục đích làm sạch, loại bỏ bã nhờn trong sữa rửa mặt. Ngoài ra, nó cũng được sử dụng để sản xuất lớp kháng khuẩn trong khẩu trang.
Cơ chế tác dụng của than hoạt tính
Than hoạt tính hấp thụ chất độc ăn vào trong đường tiêu hóa bằng cách ngăn cản sự hấp thụ toàn thân của chất độc đó.
Than hoạt tính chỉ hấp phụ các độc tố ở pha lỏng hòa tan thông qua tiếp xúc trực tiếp. Than hoạt tính dùng qua đường uống không được hấp thu qua lòng đường tiêu hóa và hoạt động trong đường tiêu hóa (GI) ở dạng không thay đổi.
Than hoạt tính hấp thụ tốt nhất chất độc ở dạng không ion hóa. Các phân tử phân cực, tan trong nước ít có khả năng bị hấp phụ. Do tính chất dược lực học của than hoạt tính nên hấp thụ tốt nhất các độc tố hữu cơ không phân cực, tan trong nước kém.
Khả năng liên kết với chất độc hại phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:
- Kích thước hạt của chất.
- Độ hòa tan của chất.
- Sự ion hóa chất.
- Độ pH của chất.
- Nội dung dạ dày.
Chỉ định – Chống chỉ định của than hoạt tính
Chỉ định
Điều trị ngộ độc như ngộ độc hóa chất, ngộ độc thực phẩm,…
Giảm tình trạng đầy hơi.
Ngộ độc Carbamazepine, dapsone, Phenobarbital, quinine và Theophylline đe dọa tính mạng.
Chống chỉ định
Mẫn cảm với than hoạt tính.
Động kinh.
Khó nuốt.
Thủng đường tiêu hóa.
Bệnh nhân mất ý thức, không có phản xạ nuốt.
Tác dụng của than hoạt tính
Than hoạt tính được sử dụng trong điều trị khẩn cấp một số loại ngộ độc. Nó giúp ngăn chặn chất độc được hấp thụ từ dạ dày vào cơ thể.
Đôi khi cần dùng vài liều than hoạt tính để điều trị ngộ độc nặng.
Thông thường, thuốc này không có hiệu quả và không nên dùng trong trường hợp ngộ độc nếu có chất ăn mòn như kiềm (dung dịch kiềm) và acid mạnh, acid boric, lithium, các sản phẩm dầu mỏ (ví dụ: dung dịch tẩy rửa, dầu than, dầu nhiên liệu, xăng, dầu hỏa, chất pha loãng sơn) hoặc rượu do nuốt phải vì nó không ngăn được các chất độc này hấp thụ vào cơ thể.
Liều dùng – Cách dùng than hoạt tính để điều trị bệnh
Liều dùng
Có thể sử dụng đơn liều hoặc đa liều tùy theo tình trạng của người bệnh.
| Người lớn | Trẻ em | |
| Ngộ độc đường tiêu hóa | Uống liều duy nhất 50-100g hoặc cách 4-6 giờ lặp lại 1 lần. | Dưới 1 tuổi: Liều duy nhất 1g/kg cân nặng hoặc cách 4-6 giờ uống lặp lại một lần
Trẻ từ 1-12 tuổi: Uống liều duy nhất 25-50g hoặc cách 4-6 giờ cho uống lặp lại một lần Trẻ trên 12 tuổi: Uống liều duy nhất 50-100g hoặc cách 4-6 tiếng lặp lại một lần |
| Đầy hơi | 200mg-400mg/ngày |
Cách dùng
Nuốt toàn bộ viên nang hoặc viên nén, không nghiền nát, không nhai.
Nếu hoạt chất được bào chế dưới dạng bột thì cần phải trộn cùng chất lỏng trước khi uống.
Tác dụng không mong muốn của than hoạt tính
Thông báo với bác sĩ nếu bạn gặp phải một trong số những phản ứng không mong muốn bao gồm:
- Táo bón, phân đen.
- Ợ chua.
- Đau họng.
- Rối loạn điện giải.
- Khát nước.
- Đi tiểu ít.
- Đổ mồ hôi.
Tương tác thuốc của than hoạt tính
Không nên uống rượu trong thời gian sử dụng than hoạt tính vì có thể làm giảm hiệu quả hấp phụ chất độc của than.
Than hoạt tính có thể làm giảm hấp thu một số thuốc dùng cùng. Do đó, nên sử dụng các thuốc này ngoài 2 tiếng để đảm bảo hiệu quả.
Than hoạt tính có thể liên kết với Ipecac (thuốc gây nôn) từ đó làm giảm hiệu quả của thuốc.
Thuốc tránh thai đường uống: Giảm hiệu quả tránh thai. Nên sử dụng than hoạt tính ít nhất 3 giờ sau hoặc 12 giờ trước khi uống thuốc tránh thai.
Thông báo với bác sĩ những thuốc hoặc thực phẩm bảo vệ sức khỏe bạn đang sử dụng để tránh tương tác không mong muốn.
Lưu ý khi sử dụng than hoạt tính
Cân nhắc việc sử dụng than hoạt, tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng.
Không sử dụng than hoạt tính cho người đang bị co giật hoặc không tỉnh táo.
Để điều trị các triệu chứng bao gồm khó tiêu và đầy hơi, nên sử dụng than hoạt ngay trước bữa ăn hoặc sau khi sử dụng thực phẩm gây ảnh hưởng đến dạ dày.
Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng.
Thận trọng khi sử dụng cho bệnh nhân tắc ruột hoặc có tiền sử tắc ruột.
Các câu hỏi thường gặp về than hoạt tính
Giá than hoạt tính là bao nhiêu?
Tùy mục đích sử dụng (làm khẩu trang, làm thuốc điều trị ngộ độc, làm sữa rửa mặt,…), dạng bào chế, công ty sản xuất, nơi sản xuất mà than hoạt tính có thể có giá thành khác nhau. Qúy bạn đọc nên lựa chọn nơi uy tín để mua sản phẩm.
Phụ nữ có thai và cho con bú có dùng được than hoạt tính không?
Tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
Các dạng bào chế phổ biến than hoạt tính
Than hoạt tính có thể được bào chế để làm sữa rửa mặt, khẩu trang, thuốc điều trị.
Khi sử dụng trong dược phẩm để điều trị ngộ độc, đầy hơi, than hoạt tính có thể được sử dụng dưới dạng viên uống, viên nhai,…
Biệt dược gốc của than hoạt tính là Actidose-Aqua.
Biệt dược gốc Actidose Aqua
Ngoài biệt dược gốc này ra còn có các sản phẩm nổi tiếng chứa trên thị trường hiện nay gồm Carbomit, Carbo TS, Carbogast Nadyphar,…
Tài liệu tham khảo
- Chuyên gia của WebMD. Activated Charcoal – Uses, Side Effects, and More, WebMD. Ngày truy cập 29 tháng 8 năm 2023.
- Cerner Multum (Ngày đăng 3 tháng 8 năm 2023). Activated charcoal, Drugs.com. Ngày truy cập 29 tháng 8 năm 2023.
- Med Arch (Ngày đăng tháng 2 năm 2023). The Role of Activated Charcoal in Prehospital Care, PMC. Ngày truy cập 29 tháng 8 năm 2023.
