Thực trạng sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên Việt Nam: Tác hại và các hiểu lầm

Thuốc lá điện tử (e-cigarettes) là một khái niệm không còn xa lạ trong xã hội hiện đại, đặc biệt là với giới trẻ. Trong bối cảnh tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên Việt Nam ngày càng tăng nhanh, vấn đề này đang nhận được nhiều sự quan tâm từ xã hội, đặc biệt là từ phía các bậc cha mẹ. Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ học sinh từ 13 đến 15 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023 (tăng hơn gấp đôi chỉ trong một năm).

Mặc dù được quảng cáo là “an toàn hơn” so với thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử thực chất cũng chứa nicotine và nhiều hóa chất độc hại khác ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dùng. Vậy tại sao thuốc lá điện tử lại hấp dẫn thanh thiếu niên đến vậy, tác hại của việc nghiện thuốc lá điện tử là gì, cùng Dược sĩ Lưu Văn Hoàng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Thuốc lá điện tử là gì?

Thuốc lá điện tử, hay còn gọi là e-cigarette, là một thiết bị sử dụng năng lượng điện để làm nóng dung dịch lỏng chứa nicotine, hương liệu và các hóa chất khác, tạo ra hơi mà người dùng hít vào. Thuốc lá điện tử thường được thiết kế nhỏ gọn và dễ sử dụng, với đa dạng hình thức như pod system, pen style hoặc vape mod. Hầu hết các sản phẩm thuốc lá điện tử trên thị trường hiện nay đều chứa nicotine, thậm chí một số sản phẩm còn có nồng độ nicotin cao hơn so với thuốc lá truyền thống.

Mặc dù thuốc lá điện tử không tạo ra khói cháy như thuốc lá truyền thống và được quảng cáo là một sự thay thế an toàn hơn, nhưng thực tế, chúng vẫn chứa nicotine và nhiều hóa chất có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe người sử dụng. Đặc biệt, đối với thanh thiếu niên, thuốc lá điện tử không chỉ làm tăng nguy cơ nghiện nicotine mà còn có thể gây tác động tiêu cực đến sức khỏe hô hấp và não bộ.

Tại sao thuốc lá điện tử lại hấp dẫn đối tượng thanh thiếu niên?

Môi trường bạn bè và xã hội: Ở độ tuổi thanh thiếu niên, nhiều bạn trẻ có xu hướng tò mò và muốn thử nghiệm các sản phẩm mới lạ như thuốc lá điện tử. Một bộ phận không nhỏ thanh thiếu niên tại Việt Nam coi việc sử dụng thuốc lá điện tử là một cách để thể hiện bản thân, chứng tỏ sự hòa nhập hoặc sành điệu, khiến người trẻ dễ dàng bị cuốn vào thói quen này.

Quảng cáo và tiếp thị hấp dẫn: Nhiều hãng thuốc lá điện tử sử dụng hình ảnh trẻ trung, năng động, hoặc hình ảnh những người có sức ảnh hưởng lớn trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, TikTok, YouTube để quảng bá sản phẩm. Điều này kích thích sự tò mò và mong muốn thử nghiệm, chạy theo trào lưu ở giới trẻ.

Hiểu lầm về mức độ an toàn: Nhiều người trẻ tin rằng thuốc lá điện tử ít độc hại hơn thuốc lá truyền thống, hoặc thậm chí không gây hại. Thông tin sai lệch này thường được lan truyền qua mạng xã hội, khiến người trẻ dễ tiếp cận và thử nghiệm cả khi chưa nhận thức đầy đủ về tác hại.

Thuốc lá điện tử đa dạng về hương vị: Không như thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử có nhiều hương vị hấp dẫn như trái cây, vani, sô cô la hay kẹo,… Những hương vị này không chỉ che giấu mùi khó chịu của nicotine mà còn tạo cảm giác thú vị, đặc biệt hấp dẫn với người trẻ chưa từng sử dụng thuốc lá trước đây.

Tiếp cận dễ dàng: Việc mua thuốc lá điện tử hiện nay khá dễ dàng, đặc biệt qua các kênh online hoặc cửa hàng nhỏ lẻ. Mặc dù Bộ Y tế đã ban hành nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm tương tự từ năm 2025, việc buôn bán, sử dụng vẫn diễn ra công khai qua các hội nhóm, kênh bán hàng.

Tác hại của thuốc lá điện tử đối với sức khỏe, đặc biệt là với thanh thiếu niên

Tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp: Việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể gây tổn thương phổi, dẫn đến các vấn đề về hô hấp như ho, khò khè và tăng nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

Nguy cơ nhiễm độc nicotine: Nicotine là một chất gây nghiện mạnh và có thể gây ngộ độc nếu tiếp xúc với một lượng lớn. Việc sử dụng thuốc lá điện tử không đúng cách, như nạp lại dung dịch hoặc sử dụng thiết bị không rõ nguồn gốc, có thể dẫn đến nguy cơ nhiễm độc nicotine, với các triệu chứng như buồn nôn, chóng mặt, ra mồ hôi và tăng nhịp tim.

Tác động đến sự phát triển não bộ: Nicotine trong thuốc lá điện tử có thể gây hại cho sự phát triển của não bộ ở thanh thiếu niên, đặc biệt là ở những người dưới 25 tuổi. Tiếp xúc với nicotine ở độ tuổi vị thành niên có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng não bộ, gây ra các tình trạng suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung và làm tăng nguy cơ lệ thuộc vào các chất gây nghiện khác trong tương lai.

Tăng nguy cơ sử dụng thuốc lá truyền thống: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ cao hơn trong việc bắt đầu sử dụng thuốc lá truyền thống. Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ đã phát hiện rằng thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có khả năng cao hơn trong việc bắt đầu sử dụng thuốc lá thông thường, cho thấy thuốc lá điện tử có thể là bước đầu dẫn đến việc sử dụng thuốc lá truyền thống.

Những hiểu lầm phổ biến về thuốc lá điện tử

Thuốc lá điện tử không gây hại: Một trong những hiểu lầm lớn nhất là thuốc lá điện tử an toàn hơn thuốc lá truyền thống. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nicotine và các chất độc trong thuốc lá điện tử vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây hại cho sức khỏe. Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), thuốc lá điện tử có thể tạo ra một loại khí dung chứa các hóa chất độc hại như kim loại nặng, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi và các hạt siêu nhỏ có thể xâm nhập vào phổi .

Sử dụng thuốc lá điện tử giúp bỏ thuốc lá: Nhiều người cho rằng thuốc lá điện tử là một công cụ giúp bỏ thuốc lá, nhưng thực tế, nó chỉ làm tăng thêm sự phụ thuộc vào nicotine, thay vì giúp người dùng thoát khỏi cơn thèm thuốc. Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Y học New England cho thấy, trong số những người sử dụng thuốc lá điện tử để bỏ thuốc, 80% vẫn tiếp tục sử dụng thuốc lá điện tử sau một năm, trong khi chỉ có 9% người sử dụng liệu pháp thay thế nicotine tiếp tục sử dụng sau cùng thời gian.

Cần làm gì để hạn chế tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên?

Để hạn chế tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên, cần có sự hỗ trợ từ gia đình, trường học và cộng đồng để giáo dục giới trẻ về các tác hại của thuốc lá điện tử và khuyến khích họ từ bỏ. Việc nâng cao nhận thức về tác hại của nicotine và các hóa chất trong thuốc lá điện tử là rất quan trọng.

Các chương trình và dịch vụ hỗ trợ từ bỏ thuốc lá điện tử cần được triển khai rộng rãi và tạo điều kiện giúp các bạn trẻ dễ dàng tiếp cận. Các dịch vụ này có thể cung cấp thông tin, tư vấn và hỗ trợ cá nhân giúp thanh thiếu niên tránh được thói quen sử dụng thuốc lá điện tử.

Hiện nay, Bộ Y tế Việt Nam cũng đã có nhiều biện pháp cứng rắn nhằm hạn chế tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử, thông qua việc cung cấp thông tin về các biện pháp hỗ trợ cai nghiện. Bộ Y tế cũng đã phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức các chiến dịch truyền thông, đặc biệt trong Ngày Thế giới không thuốc lá, để nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá điện tử đối với sức khỏe, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên. Những biện pháp này thể hiện cam kết mạnh mẽ của Bộ Y tế trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ngăn chặn tác hại của thuốc lá điện tử, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ.

Thuốc lá điện tử mặc dù được quảng cáo là một lựa chọn thay thế an toàn cho thuốc lá truyền thống, nhưng thực tế lại tiềm ẩn nhiều tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên. Việc giáo dục và nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá điện tử là vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của cả cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Hãy cùng nhau hành động để tạo ra một môi trường sống lành mạnh, không khói thuốc.

Tài liệu tham khảo

1. The Impact of E-Cigarettes on the Lung, American Lung Association.
2. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có xu hướng gia tăng trong giới trẻ, Cổng Thông tin Bộ Y tế.
3. The adverse effects of vaping in young people, ScienceDirect.