Bệnh tự kỷ – Bóng ma tâm lý của trẻ, nỗi lo của bậc cha mẹ

Bệnh tự kỷ ở trẻ từ trước đến nay luôn là vấn đề mà nhiều bậc cha mẹ quan tâm, nhất là khi bệnh đang có xu hướng gia tăng nhanh như hiện nay. Để giúp cho các bậc phụ huynh bớt lo lắng thì nhà thuốc Ngọc Anh sẽ gửi tới bạn đọc một số thông tin về bệnh qua bài viết dưới đây:

Tìm hiểu về bệnh tự kỷ

Tự kỷ được xếp vào một dạng bệnh rối loạn phát triển, ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình trưởng thành của trẻ, chủ yếu là gây ra các bất thường về ngôn ngữ và hành vi.

Hiện nay, số trẻ mắc tự kỷ đang ngày càng có xu hướng gia tăng rất nhanh. Theo thống kê, cứ 1000 trẻ thì sẽ có đến 2-5 trẻ tự kỷ, tỷ lệ này được cho là khá cao và gây ra rất nhiều lo lắng cho các bậc phụ huynh muốn sinh con hoặc đang có con nhỏ.

Tự kỷ được chia làm 2 dạng:

• Tự kỷ điển hình: Là dạng tự kỷ bẩm sinh, bệnh sẽ biểu hiện ngay sau khi sinh đến trước khi trẻ được 3 tuổi.
• Tự kỷ không điển hình: Thường xuất hiện sau 3 tuổi. Dạng tự kỷ này thì trẻ vẫn phát triển bình thường cho đến khi 3 tuổi, nhưng sau độ tuổi này, trẻ bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu phát triển bất thường và dần có các biểu hiện của bệnh tự kỷ.

Nhận biết các dấu hiệu của bệnh tự kỷ

Một số dấu hiệu trẻ mắc tự kỷ trong giai đoạn trước 2 tuổi mà các bậc cha mẹ cần lưu ý:

• Khi đã 1 tuổi trẻ vẫn không có biểu hiện bập bẹ tập nói.
• Không có các động tác cử chỉ như cười, nhìn, vẫy tay hay nắm tay dù đã 12 tháng tuổi.
• Khi 16 tháng vẫn chưa thấy nói được các từ đơn lẻ.
• Đến 2 tuổi vẫn không tự nói được một câu chỉ có 2 từ.
• Ngoài ra với trẻ ở bất kỳ lứa tuổi nào mà mất khả năng ngôn ngữ và giao tiếp thì cũng nên đưa trẻ đi khám tự kỷ.

Các dấu hiệu cụ thể khi trẻ mắc tự kỷ

Về mặt cảm xúc

Thông thường giữa người mẹ và đứa trẻ sẽ có sự quyến luyến, gắn kết vô hình như việc luôn cảm thấy ấm áp, vui vẻ khi ở bên mẹ. Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ lại khác. Trẻ không thấy biểu hiện vui mừng khi bên mẹ, không thấy nhìn người đối diện hay có nhìn nhưng lại nhìn với vẻ lơ đãng, vô hồn.

Trẻ không biểu hiện cảm xúc gì dù là người quen hay người lạ. Lớn hơn một chút, trẻ không biểu hiện cảm xúc gì dù là bị trách mắng hay được khen ngợi và cũng không có xu hướng làm quen hay thể hiện cảm xúc với bạn bè và mọi người xung quanh. Trẻ không thể tự kết nối được với mọi người xung quanh, ngay cả với bố mẹ.

Trẻ không biết nên biểu hiện cảm xúc nào vào hoàn cảnh nào, thường cười, khóc không đúng hoàn cảnh.

Về mặt ngôn ngữ

Bình thường trẻ trong quá trình phát triển sẽ bắt chước lời nói, ngữ điệu của người lớn, nhất là những người thân trong gia đình để nói nhại theo, bắt đầu từ những từ đơn lẻ rồi dần dần học theo những câu phúc tạp. Với trẻ có dấu hiệu tự kỷ thì các bé thường rất kiệm lời và khó diễn đạt được điều mình muốn, trẻ thường chỉ nói các từ đơn dù đã lớn rồi hoặc trong lời nói không có nhịp điệu, ngắt nghỉ. Trẻ hay tự nói lẩm bẩm, nói thầm một mình hoặc cứ lặp lại những từ, những câu vô nghĩa một cách vô hồn. Trẻ cũng không biết nói gì để nhờ cậy hay để người lớn, kể cả bố mẹ nói chuyện với mình mà luôn cứ một mình tự nói.

Về mặt hành vi

Các bé bị tự kỷ thường chỉ quan tâm đến một thứ hay một chi tiết nhất định nào đó. Không giống như những đứa trẻ khác hay thấy đồ chơi mới thì sẽ thấy hào hứng và vội vàng chơi ngay đồ chơi mới thì các bé tự kỷ lại luôn có mối quan tâm riêng.

Trẻ cũng không quan tâm nhiều đến việc hoạt động của đồ chơi mà có khi chỉ để tâm đến một chi tiết nhỏ trên đồ chơi và chỉ nghịch nguyên mỗi chi tiết đó. Chẳng hạn như khi chơi với một con búp bê, những bé gái khác sẽ có xu hướng coi búp bê như em bé rồi giỗ ngủ, cho ăn, thay quần áo,… còn các bạn tự kỷ có khi chỉ thích nguyên mái tóc của búp bê và nghcihj với mỗi mái tóc.

Trẻ khó thích nghi được với các thay đổi nên khi có ai thay đổi vị trí đồ đạc, đồ chơi, hay kiểu tóc,… trẻ sẽ rất nóng giận, hoảng loạn và không kiểm soát được.

Trẻ tự kỷ có thể không ngủ cả đêm hôm trước mà hôm sau vẫn không hề biểu hiện ra sự mệt mỏi, thậm chí vẫn rất khỏe mạnh như là đã ngủ đủ giấc.

Phản ứng của trẻ với lời nói, âm thanh hay mọi sự vật xung quanh thường là không theo một quy luật cụ thể nào nên rất khó đoán.

Trẻ có thẻ có các biểu hiện hành vi bất thường như: Hay lắc lư, rung đùi, cắn móng tay, cắn môi, đập đầu,… và khi bị nóng giận các hành vi này có xu hướng cường điệu hơn nên có thể gây hại cho trẻ.

Nguyên nhân gây ra tự kỷ ở trẻ

Di truyền

Tự kỷ là bệnh có thể được di truyền qua gen hoặc là do trẻ có cá bất thường trên các nhiễm sắc thể.

Các yếu tố gây tổn thương cho não trẻ

Sinh non dưới 37 tuần.

Cân nặng khi sinh thấp, dưới 2,5 kg.

Khi sinh trẻ bị ngạt, thiếu oxy.

Chấn thương sọ não.

Trẻ gặp phải các nhiễm khuẩn thần kinh như viêm não, màng não,…

Trong quá trình can thiệp sản khoa làm cho trẻ bị chấn thương sọ não.

Trẻ bị nhiễm độc chì, thủy ngân,…

Các yếu tố từ môi trường bên ngoài

Trẻ không được gia đình quan tâm, chăm sóc, dạy bảo mà thường là chỉ được tiếp xúc với các thiết bị điện tử nên khả năng ngôn ngữ, phản xạ, cảm xúc trẻ không có ai để bắt chước theo.

Hóa chất, kim loại nặng gây tổn thương não, thể chất của trẻ.

Chẩn đoán trẻ mắc bệnh tự kỷ

Tiêu chuẩn để chẩn đoán trẻ mắc bệnh tự kỷ

Chất lượng các mối quan hệ xã hội của trẻ kém:

• Các hành vi không lời như việc giao tiếp bằng mắt, tư thế, cử chỉ trong các mối quan hệ của trẻ có biểu hiện khiếm khuyết rõ rệt.
• So với khả năng phát triển các mối quan hệ xung quanh thì trẻ thường kém và khó làm quen hơn.
• Trẻ không biết các chủ động chia sẻ cảm xúc, mối quan tâm, hay kết quả đạt được với người khác như các bé khi biết nói khi mà làm được điều gì mới như lấy đồ hộ ba me thì cá bé sẽ rất vui và thường đi khoe với người khác còn trẻ tự kỷ lại không thể hiện được những cảm xúc đó.
• Trẻ thiếu sự giao tiếp, cảm xúc trao đổi qua lại với xã hội xung quanh.

Sự yếu kém, suy giảm về chất lượng giao tiếp:

• Trẻ chậm nói hay không phát triển khả năng ngôn ngữ và cũng không dùng cử chỉ để diễn đạt thay thế cho lời nói.
• Đối với các bé đã nói được thì lại không có khả năng bắt đầu hay duy trì các cuộc giao tiếp với người khác.
• Trẻ thường nói, lẩm bẩm nhiều câu kỳ lạ, lặp lại.
• Trẻ thiếu sự bắt chước và giả vờ dựa trên những điều tự nhiên như các trẻ khác.

Có các hành vi, sự quan tâm, hành động mang tính chất lặp lại:

• Tập trung vào một hoặc vài mối quan tâm, kiểu vui đùa nhất định với cường độ, mức tập trung không bình thường.
• Tuân thủ cứng nhắc các thói quen, nghi thức hàn ngày và không muốn thay đổi nó.
• Có các hình thức vận động lặp lại, định hình như vẫy tay, nhảy,…
• Thường tập trung vào một chi tiết nào đó của vật thể và bận rộn với nó.

Khi trẻ biểu hiện ít nhất 6 dấu hiệu trong 3 mục ở trên, trong đó phải có ít nhất 2 mục ở phần 1 và ít nhất một mục ở các phần 2, 3 thì có thể nghi ngờ trẻ mắc tự kỷ.

Chẩn đoán mức độ tự kỷ

Khi đã xác định được bé mắc tự kỷ thì các bác sĩ sẽ dựa vào thang đánh giá mức độ tự kỷ CARS bao gồm 15 lĩnh vực khác nhau để đánh giá mức độ tự kỷ hiện tại của trẻ. Đối với từng lĩnh vực, tùy theo phản xạ của trẻ mà các bác sĩ sẽ cho trẻ điểm từ 1 đến 4 trong lĩnh vực đó. Sau khi trải qua tất cả 15 lĩnh vực thì tất cả các điểm sẽ được cộng tổng lại và dựa vào điểm tổng này để xác định mức độ bệnh lý của trẻ. Cụ thể:

• Điểm từ 15-30 điểm: Không tự kỷ.
• Điểm từ 31-36: Tự kỷ nhẹ và vừa.
• Điểm từ 37-60: Tự kỷ nặng.

Chẩn đoán qua các xét nghiệm cận lâm sàng

Cho trẻ làm các xét nghiệm thường quy như công thức máu, sinh hóa máu,…

Các phương pháp kiểm tra hoạt động của não như: Điện não đồ, điện tâm đồ,…

Ngoài làm CARS thì có thể làm thêm các bộ trắc nghiệm tâm lý khác như MCHAT, RAVEN,…

Làm thêm các xét nghiệm chuyên khoa khác nếu bác sĩ thấy cần để có cơ sở chẩn đoán chính xác nhất.

Điều trị bệnh tự kỷ

Hiện nay vẫn chưa có cách nào để chữa hoàn toàn bệnh tự kỷ cho trẻ nhưng nếu tình trạng bệnh được phát hiện sớm, gia đình luôn bên cạnh chăm sóc, quan tâm trẻ thì các biểu hiện kích động quá mức của trẻ sẽ giảm dần, trẻ sẽ dần trở lại hòa nhập với cộng đồng. Do đó, việc điều trị lúc này chính là nhắm đến việc giảm các hành vi lạ, khép kín của trẻ, giúp cho trẻ tăng giao tiếp, tăng hành vi xã hội.

Nguyên tắc điều trị:

• Phát hiện, can thiệp điều trị sớm với trẻ tự kỷ.
• Tạo điều kiện môi trường sống thích hợp cho trẻ.
• Nâng cao các kỹ năng xã hội cho bé.
• Trẻ nên được giáo dục càng sớm càng tốt, nên bắt đầu ngay trong giai đoạn từ 2-4 tuổi.
• Việc điều trị cho trẻ thường chủ yếu can thiệp để thay đổi hành vi, nhận thức chứ không có thuốc đặc trị. Tuy nhiên vẫn có một số thuốc để giúp làm giảm các hành vi kích động, giận dữ, tăng động mất kiểm soát của trẻ sẽ được bác sĩ chỉ định tùy vào từng tình trạng cụ thể.
• Ngoài ra có các chương trình điều trị phục hồi chức năng có mất phí cho trẻ mà các bậc cha mẹ nếu quan tâm có thể hỏi ý kiến bác sĩ để tham khảo. ((Neha Pathak, MD (on September 28, 2021), What Is Autism?, WebMD, Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2021))

Phòng ngừa tự kỷ ở trẻ

Việc phát hiện sớm trẻ bị tự kỷ sẽ quyết định rất nhiều đến sự phục hồi của bệnh nên các bố mẹ hãy:

• Luôn đi khám thai định kỳ để phát hiện sớm các bất thường của thai nhi.
• Cho trẻ sơ sinh, trẻ khỏe đi khám thường xuyên ở lứa tuổi dưới 2 tuổi vì trẻ rất dễ gặp các rối loạn phát triển trong giai đoạn này.
• Nói chuyện, tâm sự với trẻ thường xuyên để tăng khả năng ngôn ngữ, cảm xúc cho trẻ.
• Nên tìm đến các cơ sở uy tín, chất lượng dịch vụ tốt khi sinh để giảm tối đa các tổn thương mà trẻ có thể gặp phải khi sinh.

Điều trị tự kỷ đòi hỏi sự kiên trì, quyết tâm rất lớn không chỉ của các bậc cha mẹ mà còn ở cả các bé. Hãy luôn đồng hành cùng con trên hành trình gian nan nhưng đầy tình yêu này các bố mẹ nhé!